Leven in Azië draait allemaal om relaties. En in die relaties is het van belang dat je respect toont en mensen op de juiste manier aanspreekt. Maar dat is nog niet zo eenvoudig.
Ik zie mannen met hoedjes op en roze bloemen of een fleurige strik. Ze geven er weinig om hoe ze eruit zien, zolang het ze maar beschermt tegen de zon. Een grote truck rijdt door dit nauwe straatje en blijkbaar moet er ter plekke een halve boom gekapt worden. Tussen de takken hangen alle stroomdraden van de buurt. Ook die moeten omhoog gehouden worden door een mannetje op het dak van de truck. Tenminste, is het wel een mannetje? Ik probeer zo snel mogelijk te onderscheiden wie er nu onder het hoedje zit. Man, vrouw, jong of oud? Ze komen dichterbij en wie weet praten ze wel met me. Dan moet ik het weten!
De straattaal van Cambodja
Ongeveer een maand geleden ben ik 312 km naar het noordwesten verhuisd. Net zoals in Nederland zijn er accenten en knauwen mensen de woorden aan de voorkant of achterkant eraf. Voor mij als beginner in het Khmer voelt het alsof ik weer een paar levels gezakt ben in taalvaardigheid. Maar inmiddels heb ik een taaldocent die me zelfs deze ‘straattaal’ aanleert! Kun je je voorstellen dat je betaalt voor een school die je niet het ABN leert maar straattaal? Misschien een gat in de markt voor Nederland!
Deze ‘straattaal’ kun je zien als een informele taal die mensen spreken, buiten officiële momenten of documenten om. Die informele taal verschilt wel aanzienlijk van de formele taal en wordt op het platteland het meest gehanteerd. Naast het leren van een ander dialect is het belangrijk voor mij om de mensen in mijn omgeving opnieuw te leren kennen, zodat ik weet hoe ik hen moet aanspreken. Zo spreken we in Nederland mensen aan met je/jij en de beleefde versie is u. In Cambodja maken ze onderscheid in baby, kind, broertje of zusje, zus of broer, tante of oom, oudere (ouder dan jouw ouders) tante of oom of een gewone titel in de familie, zoals opa of oma (vrij vertaald). Het hangt allemaal af van hoe je de relatie met de ander definieert.
Respect, status en relatie
Het onderscheid wordt niet alleen gemaakt aan de hand van leeftijd, maar ook op basis van status. Je noemt iemand dus niet zomaar bij de voornaam. Door hen op de juiste manier aan te spreken geef je aan welke status je hebt ten opzichte van hen. En daarmee toon je respect. Een goed begin dus, maar niet zo simpel voor een buitenlander. Met de titel komt de begroeting, die iets verschilt naarmate de leeftijd of status van die ander hoger is. Dan komt ook nog het relationele aspect. Is het bijvoorbeeld iemand in de winkel of de tuktukchauffeur, dan kun je zomaar oom gebruiken, zelfs als je hen niet persoonlijk kent. Er zijn ook titels die afgeleid zijn van het Chinees. De Chinese cultuur heeft al langere tijd grote invloed op dit land. En dat is ook terug te vinden in de taal.
Het kost me elke keer enkele momenten om te verzinnen hoe ik iemand moet aanspreken en dan weet ik soms nog niet of ik er naast zit. Daarnaast word ik als buitenlander al snel als oudere zus betiteld, terwijl ik toch echt jonger ben. Misschien dat mensen mij vanwege mijn witte huid een hogere status willen geven.
Allemaal cultuurregels die ik meer en meer mag ontdekken, door mijn gestuntel heen. Gelukkig zorgt het vaak voor een glimlach op de gezichten van de mensen met wie ik praat. Een van de leden van de familie waar ik nu bij woon zegt bijvoorbeeld: ‘Zus heeft al eten gekookt’. Daarmee bedoelt ze niet haar zus, maar zichzelf. Ze noemt de relatie die zij heeft ten opzichte van mij. En elke keer vergis ik me weer en vraag ik: ‘Wie? Waar is je zus?’ Ik heb er inmiddels heel wat zusjes, zussen en broers bij gekregen!
In zekere zin ben ik blij dat het in Nederland simpeler is, en tegelijkertijd leer ik er hier zo veel van. Van frustratie en verbazing tot een hoop verwarring in communicatie, komt er langzaamaan ook meer begrip en waardering. Hopelijk pluk ik daar later ook weer de vruchten van, want het geeft wel aan dat deze cultuur helemaal gericht is op relaties!
Marijke woont sinds januari 2017 in Cambodja. Zij is ergotherapeut en hoopt haar beroepsvaardigheden te kunnen inzetten. Ze neemt echter ruimschoots de tijd om de lokale taal en cultuur te leren. Door het verhaal hierboven begrijp je wel waarom dit zo belangrijk is.